Slimme technologie is er, maar wie installeert het?

Tekst: Ton Brands
Foto’s: WorldSkills Netherlands, Remeha, Gerd Altmann

De waarschuwingen klinken al jaren. Ingrid Thijssen, netbeheerder CEO Liander, meldde ruim 2 jaar geleden al: “Net als de rest van Nederland, hebben we te maken met een groot tekort aan technici terwijl ons werkpakket zeer snel groeit door de energietransitie en groeiende economie. Dit tekort zorgt ervoor dat de wachttijden voor nieuwe klanten oplopen en dat is heel vervelend.”

Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland, becijfert het mogelijke tekort aan vakmensen in de installatiebranche de komende 3 tot 5 jaar op 40.000 mensen als er geen stappen worden ondernomen. Techniek Nederland waarschuwt dat het personeelstekort dermate groot is, dat de energietransitie onhaalbaar dreigt te worden. Daarmee komen ook de klimaatdoelen in de knel.

Arjan Wargers, Manager Research & Innovation bij ElaadNL, onderkent het belang van de ET-installateur. “Er gaat van alles veranderen de komende jaren in de woning. Binnen enkele jaren komen er home energy systemen op de markt, die ervoor zorgen dat de elektrische auto, de zonnecollectoren, de warmtepomp en de thuisbatterij optimaal ‘samenwerken’”, aldus Wargers, die verwacht dat de installateurs veel werk krijgen aan het installeren van de apparatuur. “Denk aan de Wallbox, zonnepanelen, warmtepompen en batterijen, en over 2 à 3 jaar het home energy management systeem.” Een bedreiging ziet hij ook: “Er is veel nieuwe kennis nodig. En de installateurs hebben het al zo druk momenteel en dat bij een gebrek aan gekwalificeerde medewerkers. Straks hebben we al die flexibele apparatuur en zijn er onvoldoende gekwalificeerde mensen om het te installeren.”

Klimaatbanen

Om de klimaatdoelen voor de gebouwde omgeving te halen, zijn vooral veel technische vakmensen nodig. UWV heeft, in samenwerking met SBB en de SER/Taakgroep arbeidsmarkt en scholing Klimaatakkoord, een publicatie uitgebracht met als titel ‘Klimaatbanen in de gebouwde omgeving’. Deze publicatie brengt in kaart welke technische vakmensen er precies nodig zijn. Dat is een flinke rij: onder andere isolatiemonteurs, zonnepanelenmonteurs, monteurs warmtenetten en energieprestatieadviseurs. Op dit moment is er een groot tekort aan de benodigde vakmensen. Er is namelijk ook los van de klimaatdoelen veel vraag naar dit soort technici. Het aantal vacatures voor de relevante technische beroepen is de afgelopen tijd gestegen tot bijna 46.000 in het 3e kwartaal van 2021.

Eén van de sectoren waarover in het klimaatakkoord van 2019 afspraken zijn gemaakt is de gebouwde omgeving. Om minder CO2 uit te stoten moeten de ruim zeven miljoen bestaande huizen en 1 miljoen gebouwen beter geïsoleerd worden, van het aardgas afgehaald worden en op duurzame warmte- en energiebronnen aangesloten worden. Als eerste stap worden tot 2030 de eerste 1,5 miljoen bestaande woningen verduurzaamd. Daarnaast moeten er door het woningtekort rond de 100.000 nieuwe woningen per jaar worden gebouwd. Hiervoor zijn de komende jaren veel mensen nodig om de bestaande huizen te verduurzamen en tegelijkertijd de nieuwbouw energieneutraal te realiseren.

Specifiek en algemeen

Soms gaat het daarbij om specifieke beroepen als isolatiemonteur, zonnepanelenmonteur, monteur warmtenetten of energieprestatieadviseur. Vaak ook is het uitvoeren van de klimaatwerkzaamheden een deel van een breder takenpakket. Zo worden isolatiewerkzaamheden ook wel door timmerlieden uitgevoerd, zorgen de elektriciens vaak voor het aansluiten van zonnepanelen op de meterkast en plaatsen installateurs ook warmtepompen. En ten slotte zijn er beroepen waarin werknemers niet zozeer zelf met klimaatwerkzaamheden bezig zijn, maar die wel nodig zijn ter ondersteuning, ontwerp en afronding van de verduurzaming (bijvoorbeeld grondwerkers, vloerenleggers, ontwerpers, werkvoorbereiders en calculatoren).

Weinig kandidaten

In totaal zijn er 45 verschillende technische beroepen nodig voor de uitvoerig van de klimaatdoelen in de gebouwde omgeving. Er is een groot tekort aan dit soort vaklieden. Ook los van het klimaat is er namelijk veel behoefte aan dit soort vakmensen in de bouw en installatie. Voor deze beroepen stonden er in het derde kwartaal van 2021 bijna 46.000 vacatures uit. Welk deel daarvan betrokken is bij klimaatwerkzaamheden is moeilijk te zeggen, omdat er ook buiten de klimaatwerkzaamheden om vraag naar deze beroepen is. De arbeidsmarkt voor alle benodigde beroepen samen is zeer krap. Dit betekent dat het voor werkgevers nu heel lastig is om vacatures te vervullen omdat er meer vacatures zijn dan werkzoekenden. De meeste vacatures staan open voor werkvoorbereiders en calculatoren bouw en installatietechniek (4.700), loodgieters en installateurs (4.600), timmerlieden (4.400) en elektriciens en monteurs elektrische bedrijfsinstallaties (4.400).

Kansen

De grote vraag naar nieuwe vakmensen zorgt ervoor dat er veel kansen liggen om aan het werk te gaan in een klimaatbaan. Ook zijn er veel mogelijkheden voor omscholing en om te leren in de praktijk. Zo is het niet alleen mogelijk om een mbo-diploma te behalen, maar is het ook mogelijk om aan de slag te gaan door middel van een mbo-certificaat of praktijkverklaring. Een werkende of werkzoekende volgt dan een deel van de mbo-opleiding op de werkvloer. Leren en werken wordt zo gecombineerd.

Omscholing

Door het hele land heen zijn er ook opleidingstrajecten gestart waarin UWV, opleidingsinstituten en werkgevers samenwerken om ‘zij-instromers’ om te scholen tot een beroep dat nu hard nodig is. Een voorbeeld hiervan is het leerwerktraject tot monteur zonnepanelen in Groningen. De afgelopen 2 jaar zijn daar vijf klassen gestart in de opleiding. In totaal zijn er veertig kandidaten met een baan uit de opleiding gekomen. Ook in het leerwerktraject tot Energieprestatieadviseur zijn 36 kandidaten omgeschoold tot energieprestatieadviseur.

Naast de bovenstaande opleidingstrajecten zijn er nog veel meer initiatieven die het mogelijk maken voor mensen om zich om te scholen naar een klimaatberoep. Zowel werkgevers als werkzoekenden kunnen voor advies en ondersteuning terecht bij UWV. Werkgevers kunnen contact opnemen met de WerkgeversServicepunten waar zij hulp kunnen krijgen bij het vinden van personeel. Werkzoekenden en werkenden die zich willen omscholen kunnen naar een van de 35 Regionale mobiliteitsteams voor hulp en ondersteuning in het vinden van een klimaatbaan.

Veel onderwijsinstanties zijn druk bezig zijn om leerlingen te enthousiasmeren voor techniek. Her en der komen technolabs van de grond, waarin nieuwe technologieën, processen en producten een plaats krijgen, zoals ook in deze editie van Elektropraktijk valt te lezen. Ook het bedrijfsleven laat zich niet onbetuigd. Soms worden eigen scholingsfaciliteiten ingericht, maar ook ondersteunen ze onderwijsinstellingen. Een voorbeeld daarvan is het elektro- en installatieonderwijs van het ROC van Amsterdam en ROC van Flevoland dat vanuit Stichting Aandelen Remeha een bedrag van 300.000 euro ontvangt. Stichting Aandelen Remeha is de aandeelhouder van BDR Thermea Group waarvan Remeha, producent van onder andere cv-ketels en warmtepompen, onderdeel uitmaakt. Met het geld wordt de komende 4 jaar flink geïnvesteerd in up-to-date onderwijsmateriaal voor mbo-studenten, een online educatieplatform voor scholieren, bijscholing voor mbo-docenten en speciale lesmethoden voor statushouders die instromen in de elektro- en installatiebranche. Deze investeringen zijn nu en in toekomst hard nodig om goed en voldoende personeel op te leiden en de ambities rond de klimaatdoelstellingen te realiseren.

“Wij vinden onderwijs heel belangrijk, met name onderwijs op het gebied van techniek. We zijn daarom ontzettend blij dat we kunnen bijdragen aan de praktische opleiding van de installateurs van de toekomst. Zij zijn hard nodig om de energietransitie daadwerkelijk te kunnen realiseren”, aldus Mariëtte Doornekamp van Stichting Aandelen Remeha. Martin de Haan, programmadirecteur Vakschool Technische Installaties Amsterdam: “Het is geweldig dat we de aantrekkelijkheid van het onderwijs en de aansluiting daarvan op de arbeidsmarkt echt kunnen gaan verbeteren dankzij de ondersteuning van Stichting Aandelen Remeha.”

Investeren in kennis

Voor zowel mbo als vmbo-scholen is het lastig om bij te blijven met de nieuwste ontwikkelingen uit het werkveld. Dit komt vooral door de snelheid waarmee nieuwe technologieën en toepassingen zich aandienen en de beperkte mogelijkheid om hierin te investeren met publieke middelen. Zo beschikt het ROCvA/F momenteel niet over een warmtepomp, waarmee studenten kunnen leren hoe deze aan te sluiten en te repareren. Met de toegewezen gelden gaat hier verandering in komen en dat brengt voor beide partijen een grote meerwaarde met zich mee. Studenten en docenten van het ROC worden door te leren met up-to-date materiaal goed voorbereid op de snel veranderende arbeidsmarkt.

Voorlichting

Binnen de samenwerking wordt ook geïnvesteerd om het bewustzijn van installatietechniek te vergroten, zeker met de oog op de klimaatambities en de energietransitie die volop gaande is. Het boek Wonderwel huis van de toekomst wordt gedigitaliseerd en omgebouwd tot een game dat gratis ter beschikking wordt gesteld aan kinderen, ouders en scholen in Nederland. Vervolgens wordt de digitale omgeving van het boek gekoppeld aan het platform Hoewerktmijnstad.nl. Hoewerktmijnstad is de visualisatie van de stad als klaslokaal vanuit het idee dat je het mooie van techniek niet vanuit een boek of achter de computer kunt lezen. Je moet het zien, voelen en ervaren. Leraren en docenten kunnen hier direct informatie vinden over bedrijven die werkzaam zijn in de elektro- en installatiebranche en een bezoek of gastles boeken.

Urban Technician

Verduurzaming van de gebouwde omgeving, de complexe regio Amsterdam en hoge klimaatambities vragen om andere onderwijsconcepten en snellere aanpassing aan bestaande curricula. Met de verkregen gelden wordt op dit moment onderzocht of de nieuwe opleiding ‘Urban Technician’ ontwikkeld kan worden. In deze opleiding verloopt de carrière van een student of werknemer niet meer langs de as van de beroepskolom (bijvoorbeeld monteur of werkvoorbereider), maar langs de as van de realisatie van de klimaatambities. Ook wordt het bestaande onderwijs onder de loep genomen.

Statushouders

Een deel van het geld is bestemd voor een specifieke en kwetsbare groep, namelijk de statushouders van de Entree-opleiding. Deze groep studenten zijn zeer gemotiveerd en loyaal, maar ondervinden studievertraging door een taalbarrière of het niet kunnen aanschaffen van een laptop. Een goede kennis van de Nederlandse taal is een belangrijke voorwaarde om succesvol te zijn op de arbeidsmarkt en in vervolgopleidingen. Om statushouders succesvol te laten doorstromen naar een opleiding Elektro- of Installatietechniek niveau 2, is het nodig om aandacht te blijven geven aan het ontwikkelen van het taalniveau. Met de gelden worden video’s ontwikkeld die ingesproken worden door tolken om de lesstof begrijpelijk te maken. Daarnaast worden laptops aangekocht voor de studenten die niet over de financiële middelen beschikken om deze zelf aan te schaffen.